Schuiven houden Vismigratierivier onder controle
De Vismigratierivier door de Afsluitdijk maakt het makkelijker voor trekvissen om tussen de zoute Waddenzee en het zoete IJsselmeer te zwemmen. Met maar liefst vijf schuiven houden we de stroming door het gat in de dijk onder controle: drie voor de vissen, twee voor waterveiligheid.
Natuurlijke situatie nabootsen
Erik Bruins Slot had als ecologisch waterbouwkundig ingenieur bij provincie Fryslân een leidende rol in het ontwerp van de Vismigratierivier. ‘Het unieke van de Vismigratierivier in vergelijking met andere vispassages is dat we de natuurlijke situatie hier zo goed mogelijk nabootsen’, vertelt hij. ‘We willen voorkomen dat de vissen stress ervaren en conditie verliezen bij de oversteek, waardoor ze hun bestemming mogelijk niet bereiken. ’
Stroomsnelheid in balans
Deze zogenoemde regelwerkschuiven zijn belangrijk bij het maken van een beheerste waterstroom. Bruins Slot: ‘Het gaat om te beginnen om de stroomsnelheid. De vissen ruiken en proeven het zoete water al van verre, maar om ze te lokken moet de stroming bij eb – van IJsselmeer naar Waddenzee – wel sterk genoeg zijn. Ook bij vloed helpt een snelle stroming – van Waddenzee naar IJsselmeer – de vissen. Daar laten ze zich op meevoeren om energie te besparen. Tegelijk mag de stroming ook niet te sterk zijn, omdat dan het zand van de rivier wegspoelt. Dat zand maakt de omgeving natuurlijker dan bijvoorbeeld beton en is naar verwachting één van de succesfactoren van de Vismigratierivier.’
Geen zout in het IJsselmeer
Naast de snelheid is de hoeveelheid zout in de stroming van belang. Bruins Slot: ‘Om de vissen te lokken, moet zoetwater de Waddenzee in stromen, maar andersom mag er geen extra zout in het IJsselmeer komen. Door één of meer schuiven te sluiten houden we de stroomsnelheid en het zoutgehalte onder controle. Na de bouw nemen we nog een paar jaar de tijd om die balans goed uit te zoeken en het systeem in te stellen. Net als bij het opstarten van een nieuwe innovatieve machine, die gaat ook niet gelijk vol gas. Maar uiteindelijk worden de schuiven voor de vissen automatisch op afstand bediend.’
Beschermen tegen overstromingen
Verder zijn er twee schuiven om te beschermen tegen overstromingen. Een in de brede vispassage voor grote vissoorten – aan de kant van de Waddenzee vóór de regelwerkschuiven. De andere in de smallere passage voor kleinere vissoorten. In deze smalle passage zijn regelwerkschuiven niet nodig.
Waterveiligheid voorop
‘Waterveiligheid gaat altijd voor’, benadrukt projectleider Bart Noordman van Rijkswaterstaat. ‘Tegelijk weten we dat het knelt. Juist bij stormachtig weer gaan sommige vissoorten trekken. Daarom hebben we goede afspraken gemaakt. Voor we de Vismigratierivier afsluiten, kijken we naar de waterstanden en de precieze weersomstandigheden en -voorspellingen. Als die gunstig zijn, laten we de rivier zo lang mogelijk open.’
Sterk én onderhoudsarm
Vanwege de waterveiligheid moeten de schuiven aan zware eisen voldoen, vertelt Noordman. ‘Om te bepalen hoe goed ze moeten sluiten en hoe sterk ze moeten zijn, gaan we uit van een storm die eens in de 10.000 jaar voorkomt. Bovendien houden we rekening met steeds hogere waterstanden door klimaatverandering. Om aan de eisen te voldoen, zijn de schuiven gemaakt van vezelversterkt kunststof. Het voordeel in vergelijking met bijvoorbeeld staal is dat dit materiaal weinig onderhoud vraagt. Er zit geen coating op en toch verwachten we over 25 jaar weinig veroudering te zien. Zo maken we vismigratie duurzamer, zonder waterveiligheid uit het oog te verliezen.’