Wie over de Afsluitdijk rijdt of hem via het water passeert kent ze wel: de draaibruggen bij Den Oever en Kornwerderzand. Het wegverkeer kan niet doorrijden als de bruggen openstaan voor de scheepvaart, maar het verkeer kan ook stilstaan door storingen aan de bruggen. Met files tot gevolg. Hoe komt dat? En wat doet Rijkswaterstaat om de hinder te beperken?

De Afsluitdijk is een belangrijke verbinding voor weggebruikers tussen Noord-Holland en Fryslân en voor scheepvaart tussen de Waddenzee en het IJsselmeer. Scheepvaart en weggebruikers hebben dezelfde wens – zo soepel mogelijk de dijk passeren – maar soms botsende belangen, vertelt omgevingsmanager Jessica Bergsma. ‘Om schepen van de Waddenzee naar het IJsselmeer te laten varen of andersom moeten de bruggen in de A7 open. Dat betekent vertraging voor weggebruikers. Als wegverkeer kan doorrijden, en de bruggen dus dicht zijn, kunnen schepen er weer niet door. Een lastig evenwicht.’

Staat van de bruggen

Senior assetmanager Peter Kruitwagen doet een stapje terug in de tijd. ‘Nu zitten er vier bruggen in de Afsluitdijk, maar bij de aanleg in 1932 waren er twee: één bij Den Oever en één bij Kornwerderzand. Dat zijn de bruggen waar nu het verkeer van Noord-Holland naar Fryslân overheen rijdt. In de jaren ’70 zijn er twee bruggen voor het verkeer van Fryslân naar Noord-Holland geplaatst. Je kunt je voorstellen dat de constructie van de bruggen uit de jaren ’70 anders is dan de constructie van bruggen uit de jaren ’30. Bovendien zijn de twee “oude” bruggen op verschillende momenten vernieuwd. Daardoor verschillen ze in constructie en staat.’

Openen voor vaarverkeer

Vertragingen op de Afsluitdijk hebben vaak te maken met deze draaibruggen. Als ze opengaan, draait het deel waar het wegdek op ligt op de middenpijler. ‘Het verkeer staat al snel 5 tot 10 minuten stil bij een brugopening, aldus Bergsma. ‘De bruggen zijn groot en draaien niet heel snel. Bovendien moeten schepen die liggen te wachten voor de brug weer op gang komen. Dat kan even duren.’

Bruggen open tijdens de spits

De bediening van de bruggen roept vragen op bij weggebruikers, bijvoorbeeld als ze tijdens de spits een pleziervaartuig door de brug zien varen. ‘In principe draaien we de bruggen tijdens de spits alleen voor de beroepsvaart’, legt Kruitwagen uit. ‘Pleziervaartuigen die liggen te wachten, mogen dan wel mee. Vanwege de veiligheid mogen zij niet voor een vrachtschip varen en houden zij afstand van de vrachtschepen. Meer afstand dan dat je bijvoorbeeld in een auto zou doen.’ En helemaal niet openen tijdens de spits? Kruitwagen: ‘Dat is niet altijd een optie. Het verschil tussen eb en vloed is groot op de Waddenzee. Schepen kunnen de ondiepe vaargeulen in de Waddenzee alleen bij vloed passeren. En het getij trekt zich nou eenmaal niets aan van de spits.’ Dat is ook een van de redenen dat het lastig is om de opening van de bruggen op elkaar af te stemmen: het getij bij Den Oever is anders dan dat bij Kornwerderzand.

Vertraging door schade

‘De bruggen kunnen ook open staan door een storing of schade. Natuurlijk maakt het voor de (vaar)weggebruiker niets uit, maar wij maken onderscheid tussen storingen en schades’, vertelt Bergsma. ‘Een schade betekent dat er iets kapot is gegaan door externe factoren. In de praktijk zijn dat bijvoorbeeld aanrijdingen van de slagboom door auto’s of vrachtwagens.’ ‘Ook als de slagboom een kleine tik heeft gehad en dus een klein beetje scheef staat, krijgt het systeem een foutmelding en kan de brug niet draaien’, vult Kruitwagen aan. ‘Zolang het systeem niet het signaal “slagboom dicht” krijgt, gebeurt er niets.’ Natuurlijk zijn er reserveonderdelen op locatie beschikbaar, maar die moeten wel vervangen en, omwille van de veiligheid, getest worden. Bergsma vertelt dat er een stijging is van het aantal schades. ‘In 2021 was vier keer reparatie nodig, in 2022 zeven keer en in 2023 van januari tot en met begin juni al negen keer. Dat geldt overigens niet alleen voor de Afsluitdijk. Door het hele land zien we dat slagbomen vaker worden aangereden. Daarom startte Rijkswaterstaat in 2022 de landelijke campagne tegen “slagboomduikers”.’

Vertraging door storing

Naast schades zijn er technische storingen, vaak in een onderdeel van het draai- of besturingssysteem. ‘Gemiddeld zijn er zo’n 20 storingen per jaar’, vertelt Bergsma. ‘Deze zijn vaak met een herstart van het systeem te verhelpen, maar niet altijd.’ Kruitwagen: ‘Ook dit komt deels door de sterke systeembeveiliging. Het systeem voert veiligheidschecks uit voordat de bruggen kunnen draaien. De afgelopen jaren zijn de toegepaste veiligheidsmaatregelen verhoogd in verband met de veiligheid van weg- en vaarweggebruiker. Met als gevolg dat er bij een kleine afwijking ook sneller een storing optreedt. Dan moet er een monteur ter plaatse komen om te controleren of de brug echt veilig weer te gebruiken is. Daarna kunnen we het systeem resetten en werkt alles weer naar behoren. En dankzij een goed koelsysteem zijn de draaibruggen minder gevoelig voor extreme hitte, omdat het brugdek minder uitzet.’

Hinder beperken

Rijkswaterstaat doet alles om de hinder door storingen zo veel mogelijk te beperken. Bergsma: ‘Bij calamiteiten, en dat is een storing in de brug, leiden we, als dat kan, het verkeer over de andere brug. Daardoor kan het wegverkeer doorrijden. Maar het instellen van deze verkeersmaatregel kost tijd, want er moeten weginspecteurs ter plaatse komen om de boel veilig in goede banen te leiden. Wel proberen we deze maatregel zo snel mogelijk in te stellen: de bebording is al aanwezig, die hoeven we alleen maar aan te zetten.’

Vervanging en renovatie van bruggen

De laatste jaren is het aantal storingen toegenomen. ‘Delen van de constructie raken aan het eind van hun levensduur’, licht Kruitwagen toe. ‘De vervanging en renovatie van de bruggen is in voorbereiding en moeten nog worden aanbesteed. Richting het einde van dit jaar verwachten we een duidelijker beeld te hebben van de planning van deze werkzaamheden. Hierdoor is het helaas nog niet mogelijk om aan te geven wanneer het werk klaar zal zijn.’

Verlenging van de levensduur door groot onderhoud

Kruitwagen vertelt dat de bruggen in den Oever en Kornwerderzand technisch gesproken aan het eind van hun levensduur zijn. Omdat de vervanging nog even op zich laat wachten, plant Rijkswaterstaat de komende jaren groot onderhoud aan delen van de bruggen om de levensduur te verlengen en de storingsgevoeligheid te verminderen. Kruitwagen: ‘Het gaat dan bijvoorbeeld om reparaties aan het wegdek, vervanging van de stootbuffers die de brug opvangen als hij dicht gaat en aanpassing van het draaimechaniek.’

‘Het is een lastige puzzel, want dit werk zorgt ook weer voor hinder’, vertelt Bergsma. ‘Maar na het onderhoud zouden er minder onverwachte storingen moeten zijn. Tegelijkertijd blijven het oude bruggen. Rijkswaterstaat stelt alles in het werk om ze werkend te houden, onder meer door de bruggen te blijven monitoren. Dat proberen we te doen met zo min mogelijk hinder voor wegverkeer en scheepvaart. Maar gebruikers zullen het wel merken.’