Na 80 jaar haalt de gemeente Súdwest-Fryslân de restanten van de neergeschoten Engelse bommenwerper Lancaster ED603 uit het IJsselmeer. Het belangrijkste doel van deze operatie: 3 vermiste bemanningsleden terugvinden.

Vliegers vermist in 1943

De Lancaster ED603 is al op de terugweg naar Engeland, die nacht van 12 op 13 juni 1943. De ervaren bemanning heeft haar bommen succesvol afgeworpen boven Bochum, in het Duitse Ruhrgebied. Maar dan komt het toestel in beeld op radarstations in Friesland en Noord-Holland. Een Duitse piloot maakt handig gebruik van die gegevens en schiet de Lancaster met zijn jachtvliegtuig Messerschmitt neer boven het IJsselmeer. Vier bemanningsleden spoelen in de weken daarna aan op de Friese kust en worden begraven in Workum, Hindeloopen en Stavoren. Drie anderen zijn tot op heden vermist.

Berging Lancaster gestart

De Lancaster is zeker niet het enige neergestorte vliegtuig op de bodem van het IJsselmeer. Ongeveer 220 geallieerde vliegers raakten op een vergelijkbare manier vermist in de luchtoorlog boven dit gebied. Deze menselijke resten boven halen, is in de meeste gevallen onbegonnen werk. Maar in dit geval is de kans aanzienlijk groot dat het lukt om de vermiste bemanningsleden terug te vinden. Daarom besloot gemeente Súdwest-Fryslân deze poging toch te wagen. De gemeente maakt hiervoor dankbaar gebruik van ondersteuning uit het Nationaal Bergingsprogramma van het ministerie van Binnenlandse Zaken.

Inmiddels is er een begin gemaakt met de berging, vertelt projectleider Atty de Haan van gemeente Súdwest-Fryslân. ‘Er zijn damwanden om de wrakstukken geplaatst en het water is weggepompt. Dat was nog even spannend, want in eerste instantie zagen we niks bovenkomen. Het vliegtuig ligt dieper onder het zand dan gedacht. Nu is het zaak om het zand laag voor laag af te graven, te zeven en alles wat vrijkomt schoon te spoelen en te sorteren. Daarbij moeten we ook steeds rekening houden met niet-gesprongen explosieven. De bommen zijn wel afgeworpen, maar we verwachten nog boordmunitie te vinden.’

Verhaal verder vertellen

De voorwerpen die naar boven worden gehaald, komen in bezit van het ministerie van Defensie. Bij menselijke resten volgt na identificatie overleg met de Engelse overheid over herbegraving. Wrakstukken van het vliegtuig biedt Defensie in bruikleen aan bij musea om de herinnering aan deze luchtoorlog levend te houden. Ook gemeente Súdwest-Fryslân vindt het belangrijk om het verhaal van de Lancaster verder te vertellen. Onder meer samen met het Kazemattenmuseum. Dit museum is genoemd naar de verdedigingswerken in de Afsluitdijk; de enige plek waar Nederland de Duitse opmars in 1940 wist te stoppen. ‘Dit zou een mooie aanvulling zijn op ons thema over de luchtoorlog’, vertelt Lieuwe IJpma, vrijwilliger van het Kazemattenmuseum, enthousiast.

Tentoonstelling aanpassen

‘Nu tonen we hier bijvoorbeeld beelden van overvliegende vliegtuigen, maar de meeste indruk maakt een aquarium met daarin het wiel van een ander neergestort vliegtuig: de Lockheed Hudson FK 7. Dan ervaar je hoe zoiets er op de bodem van het IJsselmeer uitziet. Het wordt nog wel een puzzel hoe we stukken van de Lancaster kunnen toevoegen. Alle ruimtes zijn al gevuld om de hele geschiedenis rond Kornwerderzand te vertellen; van de bouw van de Afsluitdijk tot en met de Koude Oorlog. En wrakstukken moet je in ieder geval goed conserveren en binnen tentoonstellen.’

Bezoekersdagen september

Voor de tentoonstelling is het ook afwachten wat er precies boven water komt. Voor nu zijn er twee bezoekersdagen rond de berging bij het projectbureau van De Nieuwe Afsluitdijk te Kornwerderzand georganiseerd: op 14 september voor algemeen publiek (deze zit helemaal vol) en op 15 september voor 120 scholieren uit de omgeving. De Haan: ‘Dat is onderdeel van een heel traject met gastlessen en lesbrieven voor deze scholen. We vertellen die dag spelenderwijs het verhaal van de Lancaster met verschillende activiteiten. We kijken uit naar twee mooie dagen!’

Lees meer over de Lancaster, de bemanning en de laatste vlucht op deze projectwebsite.