Het Vlietermonument moet weer de ruimte krijgen, zoals architect Dudok dat ooit bedoeld heeft. Dat is een van de principes in het Masterplan Beeldkwaliteit voor de renovatie en uitbreiding van de Afsluitdijk. Landschapsarchitect en supervisor van het Kwaliteitsteam Afsluitdijk Yttje Feddes houdt in de gaten of dat ook zo wordt uitgevoerd.

Het Masterplan Beeldkwaliteit omvat de vernieuwing van de Afsluitdijk in alle facetten, van de spuisluizen tot de Vismigratierivier. Yttje Feddes is een van de opstellers van het plan en het daaruit afgeleide programma van eisen. ‘Rijkswaterstaat is zich ervan bewust dat de Afsluitdijk niet zomaar een dijk is, maar een nationaal icoon dat met respect moet worden behandeld. Dat betekent bijvoorbeeld dat de oude basaltstenen, die niet meer voldoen als dijkbekleding, moeten worden vervangen op een manier waarmee het karakter en de uitstraling van die steenbekleding blijft bestaan. Twee ontwerpers, een landschapsarchitect en een architect hebben het Masterplan Beeldkwaliteit opgesteld. Dat is daarna beoordeeld door het Kwaliteitsteam Afsluitdijk, de welstandscommissies van de diverse gemeenten en een deskundige op het gebied van cultureel erfgoed. Daaruit blijkt wel dat het voor Rijkswaterstaat heel belangrijk is hoe de dijk eruit gaat zien.’

Yttje Feddes in gesprek op de bouwplaats

Bron: Rijksdienst van Cultureel Erfgoed – Vlietermonument in 1941

Vlietermonument als symbool

In hoofdlijnen is de Afsluitdijk een strakke horizontale lijn van 32 kilometer met een aantal bijzondere plekken, zoals het monumentale spuisluizencomplex, de voormalige werkhavens Breezanddijk en Kornwerderzand en het Vlietermonument, vertelt Feddes. ‘Dat monument is bijzonder, omdat het geen functie heeft, zoals de voormalige werkhavens, maar puur symbolisch is. Het markeert het laatste stukje waar de dijk is gesloten. Architect Dudok heeft destijds een prachtig verticaal element aangebracht op de verder horizontale dijk. Het is een bouwwerk met hoge cultuurhistorische waarde.’

Optimaal ervaren

Voor het opstellen van het masterplan bekeek Feddes veel oude foto’s en boeken. ‘Daar zagen we dat het Vlietermonument destijds veel mooier te ervaren was. Tegenwoordig kunnen auto’s veel dichter bij het monument parkeren en ligt er een loopbrug vlak naast. De hele ruimte is verrommeld. Omdat de loopbrug toch moest worden vervangen, stelden wij voor die een stukje te verplaatsen en tegelijk de omgeving op te ruimen. Hoe eenvoudiger de buitenruimte, hoe beter het monument tot zijn recht komt.’

Hier is de dijk gesloten

De twee aanlegsteigers die onder het monument in het IJsselmeer steken, zijn aangegrepen om symmetrie aan te brengen rond het monument. ‘Die lijnen zijn over de dijk doorgetrokken tot in de kruin van de dijk aan de Waddenzeekant. Aan beide kanten van de dijk komen pleinen in een zwarte steen. Zo maken we met een soort zwarte ‘pleister’ zichtbaar: hier is de dijk gesloten. De parkeerplaats verdwijnt achter een tuimeldijk, waardoor de auto’s minder zichtbaar zijn. De uitbreiding van de gebruiksruimte bij het Vlietermonument wordt in de dijk gebouwd.’

Toezicht

Natuurlijk blijven er in de omgeving van het monument altijd objecten als bankjes en prullenbakken nodig, maar Feddes hoopt dat het ruimtelijke idee zo veel mogelijk behouden blijft. ‘Dit is ook vastgelegd in het programma van eisen dat de aannemer moet uitvoeren. Als kwaliteitsteam houden wij toezicht door alle ontwerpen van de aannemer te beoordelen en te kijken bij de uitvoering. Hier zijn we heel precies op, om het Vlietermonument de ruimte te geven die het verdient.”