Bij de spuisluizen van Kornwerderzand ligt al sinds de bouw van de Afsluitdijk in 1932 een leidam. Na ruim negentig jaar is deze dam aangepast, en wel op een opvallende manier. Er zijn twee inzwemopeningen in de leidam gemaakt om trekvissen door te laten naar de Vismigratierivier. Eerder is hiervoor al een doorgang in de Afsluitdijk gemaakt. Rolf Bruins van Rijkswaterstaat legt uit hoe de aanpassing van de dam tot stand is gekomen.

Leidam biedt bescherming

De leidam beschermt de spuisluizen tegen het water van de Waddenzee. “De dagelijkse kracht van het water en de golven zorgen voor beschadiging van de sluizen.”, legt Bruins uit. “De leidam brengt luwte en dus bescherming, waardoor ze langer mee kunnen. Ook zorgt de leidam voor geleiding van water dat in- en uitstroomt.” Of je dan zomaar gaten in de dam kunt maken? “Dat is in dit geval geen probleem”, zegt Bruins. “De openingen zijn 15 meter breed. Dat klinkt groot, maar voor deze dam zijn dit kleine openingen. Hierdoor houdt de dam alsnog water tegen.”

Onderdeel Vismigratierivier

De aanpassing van de leidam maakt onderdeel uit van het ontwerp van de Vismigratierivier die in opdracht van provincie Fryslân wordt gebouwd bij Kornwerderzand. Door de ligging bij de spuisluizen, is het de perfecte plaats om vissen richting de Vismigratierivier te lokken. De stroom en de geur van het zoete water uit het IJsselmeer lokt de vissen daar namelijk naartoe.

Ontwerp inzwemopeningen

Om te komen tot een goed ontwerp voor de inzwemopeningen in de leidam, is nauw samengewerkt met provincie Fryslân. De openingen moesten niet alleen de juiste omvang hebben, maar ook qua ontwerp in het landschap passen. Daarnaast is gelet op de behoefte van de vissen. Bruins: “Er zijn veel verschillende soorten trekvissen; je hebt trage en snelle zwemmers. Met beide soorten vissen is rekening gehouden. We hebben de bodem ruwer gemaakt met grove breuksteen. Tussen deze stenen kunnen vissen die dat nodig hebben schuilen.”

Aanleg van de inzwemopeningen

Bouw van de inzwemopeningen

In de afgelopen maanden is een begin aan de inzwemopeningen in de leidam gemaakt. “Zo is de top van de dam, het basalt en dan klei afgegraven. Vervolgens zijn stalen damwanden aangebracht, zodat de rest van de dam aan beide kanten van de openingen intact blijft”, legt Bruins uit. “Als de damwanden helemaal klaar zijn, graven we de inzwemopeningen uit tot een diepte van -4 meter onder NAP. Vervolgens worden er grote stenen op de bodem geplaatst, om te voorkomen dat de bodem wegspoelt en werken we de aansluitingen van de bestaande dam netjes af.”

Innovatief project

Het aanpassen van de leidam heeft unieke waarde. “De Vismigratierivier is een heel bijzonder en innovatief project. Dit is echt een wereldprimeur en nog nergens op deze manier gedaan. Je versterkt de Afsluitdijk en maakt er vervolgens een gat in, net als in deze dam. Dat doe je normaal natuurlijk niet. Ik vind het heel mooi dat deze leidam, zonder in te leveren op waterveiligheid, het voorportaal is voor de Vismigratierivier.” zegt Bruins enthousiast.

Monitoring en onderzoek

Als de Vismigratierivier eind 2025 klaar is, kunnen de eerste vissen de Afsluitdijk passeren. Bruins: “In de jaren erna zal provincie Fryslân heel goed monitoren hoe de vissen de Vismigratierivier gebruiken. In het ontwerp zijn meetinstrumenten opgenomen, zodat de vissen en de vissoorten goed kunnen worden geteld. Ze meten ook het gebruik van de openingen. De komende jaren kan de provincie ook één van de openingen afsluiten met een dam van breuksteen. Zo kunnen ze gedrag van vissen bestuderen, ervaringen op doen voor de rest van de wereld en vismigratie verbeteren. Op die manier werken we toe naar de best mogelijke oplossing voor het herstel van de ecologische verbinding tussen de zoute Waddenzee en het zoete IJsselmeer.”

Meer over de Vismigratierivier

Wil je meer weten over de Vismigratierivier en hoe deze plannen zijn ontstaan?
Lees meer op de projectpagina van de Vismigratierivier of bekijk deze video.