Visie van Lely nog steeds actueel

Na 90 jaar leeft de visie van ingenieur Cornelis Lely nog altijd door in de Afsluitdijk en het omliggende gebied, zo vertelt sociaal geograaf, historicus én biograaf van Lely, Willem van der Ham. Hij schrijft al zijn hele werkzame leven over de geschiedenis van waterstaat en landschap. ‘De afsluiting en gedeeltelijke drooglegging van de Zuiderzee was een van de grootste waterbouwkundige projecten ter wereld. Daar mogen we als Nederlanders trots op zijn.’

Vernieuwing en innovatie toen en nu

Op 28 mei 1932 werd het laatste gat in de Afsluitdijk gedicht. Dat was eigenlijk het begin van een gigantisch werk dat nog de hele twintigste eeuw zou duren: de afsluiting en gedeeltelijke droogmaking van de Zuiderzee. Lely is de grondlegger van die Zuiderzeewerken, vertelt Van der Ham. ‘Hij zorgde er als minister voor dat de Zuiderzeewet, die de uitvoering van het project mogelijk maakte, werd aangenomen. Lely bedacht vernieuwende oplossingen voor de problemen van zijn tijd en daar is de Afsluitdijk een uitstekend voorbeeld van. Naast de aanleg, omvang en het waterbouwkundig onderzoek waren ook de wetenschappelijke aanpak en de afspraken tussen het Rijk en samenwerkende aannemers innovatief.’ Bij de huidige versterking en vernieuwing van de Afsluitdijk speelt innovatie een belangrijke rol, met name op het gebied van duurzaamheid. Samenwerkingsverband De Nieuwe Afsluitdijk (DNA), waarin de regionale overheden zijn verenigd, ondersteunt bijvoorbeeld actief projecten voor nieuwe vormen van energieopwekking. Ook bouwconsortium Levvel (BAM, Van Oord, Rebel en Invesis) is door de opdracht van Rijkswaterstaat uitgedaagd op innovatie. De Levvel-blocs zijn daar een goed voorbeeld van; voor de productie van deze betonblokken is 40% minder beton nodig dan bij andere bekleding. ‘Rijkswaterstaat heeft de intentie om voortdurend innovatief te zijn’, ziet Van der Ham. ‘Dat blijkt in de praktijk soms lastig, maar ze zijn zich wel bewust van het gedachtegoed van Lely.’

Maatschappelijke betrokkenheid

De Afsluitdijk moest een eind maken aan verwoestende overstromingen van de Zuiderzee. Maar voor Lely was ook het sociaal-maatschappelijke aspect belangrijk, vertelt Van der Ham. ‘Hij wilde bijdragen aan de maatschappelijke vooruitgang van Nederland. Een voorbeeld daarvan is de Zuiderzeesteun voor vissers die inkomen verloren na sluiting van de Afsluitdijk. Daar wordt nu soms neerbuigend over gedaan, en je kunt je afvragen of dit de juiste vorm van hulp was, maar dat de staat de bevolking niet aan haar lot overliet was uniek voor die tijd.’

Wetenschappelijk onderzoek

Ondanks die betrokkenheid van de staat, kwam het plan voor de Zuiderzeewerken van een grote groep particulieren, verenigd in de Zuiderzeevereeniging. ‘Zich bewust van de enorme ingreep in het landschap en de gevolgen voor mens en natuur, liet die vereniging veel wetenschappelijk onderzoek doen. Natuurlijk waterbouwkundig onderzoek, maar ook ecologisch, sociologisch en economisch. Zo werd voor het eerst de economische toestand van de vissersdorpen in kaart gebracht. De Zuiderzeevereeniging wilde niets aan het toeval overlaten en verzamelde zo veel mogelijk argumenten om de Zuiderzeewerken doorgang te laten vinden. Uiteindelijk met succes.’

Zuiderzeegebied als eenheid

Die brede aandacht voor waterbouwkundige eisen, ecologie én economie ziet Van der Ham terug in de huidige werkzaamheden. Door de samenwerking met DNA vormt de Vismigratierivier straks een open verbinding tussen de zoute Waddenzee en het zoete IJsselmeer. Fietsers en wandelaars kunnen dankzij het nieuwe fiets- en wandelpad aan de kant van de Waddenzee nog meer genieten van dit prachtige gebied. En het Afsluitdijk Wadden Center op Kornwerderzand vertelt al deze verhalen aan toeristen. ‘Met 90 jaar Afsluitdijk, vieren we ook een van de mijlpalen van de Zuiderzeewerken. De Afsluitdijk is geen geïsoleerd waterbouwkundig object. Het is belangrijk om het gebied – IJsselmeer, Afsluitdijk, Waddenzee – met al zijn functies als eenheid te zien. De Afsluitdijk moet niet alleen gezien worden als een belangrijke waterkering en autosnelweg tussen Noord-Holland en Friesland. En ook niet als rigoureuze scheiding. Maar juist als plek waar, met het oog op de toekomst, voor alle belangen een oplossing moet worden gezocht. De toeristische aantrekkingskracht van de dijk is bijvoorbeeld een uitgelezen kans om het publiek op een toegankelijke manier te informeren over klimaatadaptatie. Dat gebeurt nu volgens mij nog onvoldoende.’

Icoon van optimisme

Met de voltooiing van de Afsluitdijk en de overige projecten van de Zuiderzeewerken kwam Nederland internationaal gezien in een ander daglicht te staan, vertelt Van der Ham. ‘Tot die tijd bepaalden met name vroege filmbeelden van Nederlanders in traditionele klederdracht het beeld. De moderne Afsluitdijk stond daar lijnrecht tegenover. Het werd een icoon van optimisme voor Nederland. Die waardering moet de Afsluitdijk weer krijgen. De zorgvuldige renovatie gaat daar zeker bij helpen.’

Zuiderzee in beeld
De geschiedenis van de Nederlandse film loopt parallel aan de geschiedenis van de Zuiderzeewerken. Van der Ham: ‘In programma “Zuiderzee in beeld – Films en verhalen” tonen we verleden, heden en toekomst van het toenmalige Zuiderzeegebied. De belangen die spelen, de (maatschappelijke) ontwikkelingen in het gebied en de botsingen tussen oud en nieuw.’ De reizende tentoonstelling ‘Zuiderzee in beeld. Films en verhalen’ is in het najaar van 2022 op verschillende plaatsen te zien. Houd deafsluitdijk.nl in de gaten voor meer informatie.

Nieuwsarchief