De puzzel van Dudok

Op de plek waar in 1932 de Afsluitdijk werd gesloten, staat het Vlietermonument. Het heeft de vorm van een uitkijktoren en is ontworpen door architect Dudok. Het monument wacht een grondige restauratie, waarbij het herstel van de originele staat een belangrijk doel is. Eén van de elementen daarvan is de terugkeer van de geelkleurige tegels in het trappenhuis. Op die manier wordt het optimistische, zonnige karakter weer beter zichtbaar.

Er zijn al vaker renovatiewerkzaamheden aan het monument van Dudok op de Afsluitdijk uitgevoerd. Daarbij zijn elementen van de originele staat verdwenen, zoals de geelkleurige tegels. Jan Willem Walraad van Walraad Architecten: ‘Dat kan gebeurd zijn vanwege beschadiging, maar ook omdat ze als “niet meer van die tijd” werden beschouwd. Dat zijn we op dit moment aan het onderzoeken.’ Willem Dudok kreeg in 1933 de opdracht om een eenvoudig monument te bouwen, dat echter geen “herinnering aan de crisisneerslachtigheid van 1933 moest zijn, maar een herinnering aan een uiting van levenswil van een krachtig levend volk”. De gele tegels met contrasterende paarse banden was één van de elementen die het verder sobere en robuuste monument een zonnig karakter moesten geven.

Authentiek

Het is Walraads opdracht om onder andere die tegels zo authentiek mogelijk na te maken, en ze terug te laten keren op de plekken waar ze zaten. Dat past ook precies in het Masterplan Beeldkwaliteit Afsluitdijk, waarin de uitgangspunten van alle vernieuwingen aan het monument zijn geformuleerd. Het is een interessant én lastig onderzoek: ‘Veel is gewoon niet goed gedocumenteerd. Het is een puzzel, waarvan je steeds weer een nieuw stukje vindt. Zo bleek dat voor het Vlietermonument een gemêleerde tegel was gebruikt, terwijl wij lang uitgingen van een effenkleurige, op basis van een ander monument van Dudok.’ Om zo goed mogelijk bij de oorspronkelijke kleur uit te komen, heeft Walraad ook de hulp ingeroepen van Suzanne Fischer, specialist op het gebied van kleurhistorisch onderzoek.

Destructief onderzoek

Waarschijnlijk zitten er nog gele tegels in het trappenhuis, onder de daar aangebrachte smeerlaag. En mogelijk ook nog onder het zogeheten kwartsiet op het buitenterras. Deze slijtvaste, stroeve steensoort moet er vanzelfsprekend eerst af, om dat te kunnen controleren: ‘Dit soort “destructief” onderzoek doen we pas als het gebouw leeg is, halverwege de zomer. We zijn daarbij onder andere erg benieuwd naar de dikte van de tegels. En of ze wellicht beschadigd zijn en of dát de reden was om er een laag over aan te brengen.’ De nieuwe tegels zullen door Tichelaar uit Makkum worden gemaakt. Hierbij is de insteek, behalve zo authentiek mogelijk zijn, dat ze ongeveer 25 jaar lang geen groot onderhoud nodig zullen hebben.

Beredeneerde keuze

De herplaatsing van de gele tegels vindt volgend jaar plaats. Is de puzzel op dat moment compleet? ‘Voor het overgrote deel wel’, stelt Walraad. ‘Van heel veel elementen zullen we kunnen zeggen: dit is absoluut volledig accuraat. Maar we ontkomen er niet aan dat we een paar keer een beredeneerde keuze zullen moeten maken waarvan we niet honderd procent zeker zijn.’