Strakke lijnen en duurzame oplossingen – dijkversterking van ontwerp naar uitvoering

De Afsluitdijk is méér dan een sterk staaltje Nederlandse waterbouw. Met de dijk ontstond ook een uniek ruimtelijk beeld, dat zelfs vanuit de ruimte te zien is. Vandaar dat het behoud van dat cultuurhistorische karakter een harde voorwaarde was bij de versterking en vernieuwing van de dijk. Hoe ging bouwconsortium Levvel (BAM, Van Oord, Rebel en Invesis) hiermee om? En welke stappen zijn gezet om het uiteindelijke resultaat te bereiken: strakke lijnen en duurzame oplossingen?

Spectaculaire eenvoud behouden

De dijk én bijbehorende bouwwerken – de sluizen, heftorens en militaire stellingen – zijn een eenheid wat betreft ontwerp, aanleg, profiel en materiaalgebruik. Emiel Boerma, adviseur waterbouw bij Rijkswaterstaat, vertelt dat het behouden van die spectaculaire eenvoud belangrijk was. ‘Daarom is nog voor de aanbesteding van het project een Masterplan Beeldkwaliteit opgesteld, met daarin alle kaders voor kwaliteit en vormgeving. Dat vormde weer de basis voor het Esthetisch Programma van Eisen: harde randvoorwaarden waar het ontwerp aan moest voldoen.’ Een onafhankelijk Kwaliteitsteam bewaakt continu de ruimtelijke kwaliteit, waardoor het karakter van de dijk en zijn omgeving wordt behouden en versterkt.

Klassieke zeedijk

De vormgevingseisen hadden onder andere betrekking op het dijkprofiel; de vorm van de dijk. Anders dan andere dammen heeft de Afsluitdijk een klassiek zeedijkprofiel, dat zich kenmerkt door een smalle bovenkant (kruin), een flauw aflopende helling aan de buitenkant (buitentalud) en gras aan de binnenkant van de dijk (binnentalud). ‘Ook de strakke autonome lijn van de dijk moest behouden blijven, met een uniform profiel’, vertelt Boerma. ‘De Afsluitdijk is aangelegd als een kaarsrechte lijn dwars op de geulen van de bodem van de voormalige Zuiderzee. Alleen voor de diepste geul maakt de rechte lijn een knik. Deze lijn en het feit dat het dijkprofiel over de hele lengte uniform is, zijn kenmerkend voor de Afsluitdijk. Ze dragen bij aan de karakteristieke waarde van de dijk.’

Waterbouw en landschapsarchitectuur

In de opgestelde eisen voor de dijk komen de kennis en kunde van een waterbouwkundige en landschapsarchitect samen. ‘Dat is een interessant samenspel’, aldus Boerma. ‘Neem bijvoorbeeld de dijkbekleding. Vanuit waterbouwkundig oogpunt zijn grote betonnen golfbrekerblokken een efficiënte oplossing. Die blokken worden onregelmatig geplaatst en ogen daardoor “rommelig”. Dat was vanuit de landschapsarchitectuur onwenselijk. Dan zoek je samen naar een bekleding die wel voldoet. Dat resulteerde in de eis van een regelmatig gezette dijkbekleding, met vrijheid voor de inschrijvers om zelf met een innovatieve oplossing te komen.’

Ontwerpen vanuit vormgevingseisen

Die samenwerking is doorgezet in het verdere ontwerp van de dijk, vertelt Sjoerd van den Steen, ontwerpleider dijk bij Levvel. ‘Als bouwconsortium moet je voldoen aan de eisen, maar je wil je natuurlijk ook onderscheiden van andere inschrijvers. Daarom hebben we in het begin heel veel varianten bekeken, zelfs een geasfalteerde dijk of een dam vóór de dijk. Uiteindelijk kwamen we uit op de Levvel-blocs; innovatieve betonblokken waarvoor 40% minder beton nodig is dan voor reguliere golfbrekers.’ ‘We hebben bij de aanbesteding innovatieve ontwerpen gestimuleerd’, vult Boerma aan. ‘Ik ben heel blij dat Levvel met zoiets gaafs is gekomen. Hier waren wij zelf nooit op gekomen.’

Testen in de Deltagoot

Die ruimte voor innovatie was ook spannend, geeft Boerma toe. ‘Je weet van tevoren niet wat je krijgt.’ Die onzekerheid is ondervangen door het ontwerp te laten testen in de Deltagoot bij Deltares (onafhankelijk instituut voor toegepast onderzoek op het gebied van water en ondergrond). In deze waterbak van 300 meter lang en 5 meter breed kunnen grote golven worden opgewekt. ‘Daar hebben we op een schaal van 1 op 3 een stukje Afsluitdijk nagebouwd en het ontwerp getest en verfijnd’, legt Van den Steen uit. ‘Ook hebben we uitgebreid geoefend met het plaatsen van de Levvel-blocs, met groot materieel en golven.’

Topkwaliteit

Van den Steen vertelt dat het hele traject van Masterplan Beeldkwaliteit tot ontwerp intensief was. ‘Je kunt een mooie oplossing bedenken, maar moet wel kunnen beoordelen of die bijvoorbeeld binnen dat dijkprofiel past. Daarover hebben we veel overlegd en zijn voor onderdelen zelfs proefvakken op werkelijke schaal gemaakt.’ ‘En niet voor niets’, voegt Boerma toe. ‘Die strakke lijnen en het ritmische patroon dat we hebben bedacht, vraagt heel nauwkeurig werk van Levvel. Dat kan in de praktijk lastig zijn met grote machines vanaf het water. Maar Levvel heeft echt topkwaliteit geleverd. De dijk is ongekend mooi en oersterk geworden.’

Meer weten over de Deltagoot? Bekijk onderstaande video.