Historie
De allereerste plannen voor het afsluiten van de Zuiderzee dateren al uit de 17e eeuw. In die tijd waren de kennis en de techniek echter nog lang niet rijp. In 1891 werkte de jonge ingenieur Lely de eerste levensvatbare plannen uit voor de Afsluitdijk. In 1913 zorgde hij er als minister van Waterstaat voor dat het project op de agenda van het kabinet kwam. Toch besloot het kabinet om deze plannen op de lange baan te schuiven.
In een stroomversnelling
Maar de tijden veranderden. Tijdens de Eerste wereldoorlog leden veel Nederlanders honger waardoor de roep om qua voedsel zelfvoorzienend te zijn, groter werd. Er was extra vruchtbare landbouwgrond nodig. De inpolderingsplannen van Lely lonkten. In 1916 ging het goed mis. Er vond in het Zuiderzeegebied een overstroming plaats. Er vielen doden, gewonden, duizenden mensen raakten hun huis kwijt en de economische schade was enorm. Er moest iets gebeuren! Vanaf dat moment kwam de Afsluiting van de Zuiderzee in een stroomversnelling. Lely diende al in 1917 zijn plannen voor de Afsluitdijk in. Toch ging het parlement pas in 1918 akkoord met de Zuiderzeewet.
-
Velen kennen hem van het standbeeld bij het Monument op de Afsluitdijk: Cornelis Lely. Cornelis Lely (Amsterdam, 23 september 1854 – Den Haag, 22 januari 1929) was een Nederlandse ingenieur, waterbouwkundige, minister, gouverneur en politicus. Hij is de vader van de Zuiderzeewerken. In 1891 ontwierp de jonge ingenieur de eerste levensvatbare plannen voor de Afsluitdijk. In 1913 zorgde hij er als minister van Waterstaat voor dat het project op de agenda van het kabinet kwam. Lely overleed op 74-jarige leeftijd in 1929. Hij heeft de sluiting van de Afsluitdijk niet meer meegemaakt.Lely leefde voor zijn werk
Zijn grote intellect gaf hem in het begin van zijn loopbaan geen garantie op vast werk, elk jaar moest hij uitkijken naar een nieuwe baan. Hij maakte een waterpassing voor de Grote Kerk in Deventer, ontwierp een sluis bij Spaarndam, was opzichter bij de bouw van een spoorbrug over de Rijn bij Arnhem en bouwde een keersluis in het Zwolse Diep.
Keerpunt
Een keerpunt in de loopbaan van Lely was zijn aanstelling eind 1886 bij de pas opgerichte Zuiderzeevereniging. Deze vereniging, een particulier initiatief, stelde zich ten doel een onderzoek in te stellen naar de wenselijkheid en de mogelijkheid van inpoldering en droogmaking van de Zuiderzee of een deel daarvan. Voor het verwezenlijken van dat doel was Cornelis Lely de ideale persoon. Hij was een man met visie en hij had de onweerstaanbare drang en de daadkracht te willen bereiken waar hij in geloofde. Lely schreef maar liefst acht nota´s, waarin hij een volledig overzicht gaf van de mogelijkheden tot gedeeltelijke inpoldering van de Zuiderzee. Hij gaf zelf de voorkeur aan de variant met een afsluitdijk, een element dat velen als onuitvoerbaar zagen. In 1891 werd zijn voorkeursplan, het ‘plan Lely’, voor de eerste keer aan de regering voorgelegd. Lely werd in datzelfde jaar voor de eerste maal Minister van Waterstaat, Handel en Nijverheid. Een ambt waarin hij tot drie keer toe als vakminister zou terugkeren.
De aanleg van de Afsluitdijk gaat van start
In 1920 werd gestart met de eerste werkzaamheden van de Afsluitdijk. Na een korte stop vanwege een verslechterde economische situatie, vond in 1925 een versnelling van de werkzaamheden plaats. Duizenden mensen werkten met man en macht aan de bouw van de dijk. De steenzetters kwamen van heinde en verre, want het verdiende goed. Het was een huzaren stukje. Ruim 30 kilometer dijk midden in de zee. In 1932 werd uiteindelijk het laatste gat in de Afsluitdijk gedicht. Dat was een prachtig moment, maar niet voor iedereen.
Hele dorpen waren afhankelijk van de visserij in de Zuiderzee. De Afsluitdijk zorgde ervoor dat het water in een rap tempo veranderde van zout naar zoet. De visserij was niet langer rendabel meer. Vissers kregen compensatie van het rijk, maar daar stond natuurlijk tegenover dat velen geen baan meer hadden en een ander ambacht moesten zoeken.
Belangrijke rol tijdens Tweede Wereldoorlog
In mei 1940 was de Slag om de Afsluitdijk, een poging van nazi-Duitsland om de Afsluitdijk in te nemen. De poging mislukte doordat de Nederlandse troepen de Duitsers tegen wisten te houden bij Kornwerderzand. Ze waren in de minderheid en minder goed bewapend, maar wisten desondanks de 1e Duitse cavaleriedivisie tegen te houden. Na het bombardement op Rotterdam heeft Nederland zich overgegeven. De Stelling Kornwerderzand is de enige Nederlandse stelling die de Duitsers heeft weten tegen te houden in de meidagen van 1940, en de Slag om de Afsluitdijk is een van de weinige veldslagen die de Duitsers verloren tijdens hun Blitzkrieg tegen West-Europa. Het ging over in totaal zo rond de 17.000 man. In het boek ‘Afsluitdijk 1940’ van E.H. Bongers staat dat het strijdende gedeelte van de divisie ca. 13.000 man telde, het cavalerieregiment ca. 2000 man, de wielrijdersafdeling ca. 875 man en de overige toegevoegde onderdelen.
Wilt u meer informatie over de kazematten, breng dan eens een bezoek aan het Kazemattenmuseum op Kornwerderzand of neem een kijkje op de website.
Door de tijd ingehaald
Inmiddels doet de Afsluitdijk al ruim 90 jaar dienst. Een periode waarin hij zijn waterkerende en economische functie overduidelijk bewees. De dijk heeft Nederland veiliger gemaakt en heeft het mogelijk gemaakt dat we extra land hebben gewonnen. De Afsluitdijk is een belangrijke verkeersverbinding geworden tussen Noord-Holland en Friesland. Dit begon met een busverbinding in 1933 en later werd de snelweg aangelegd om ook autoverkeer mogelijk te maken.
Sinds de aanleg van de Afsluitdijk is veel gebeurd en veranderd. De sluizen zijn verouderd en aan versterking toe. Door klimaatverandering wordt het moeilijker om het steeds hoger wordende zeewater te keren en overtollig IJsselmeerwater te lozen. De veiligheid komt daarmee in het geding. De ooit spraakmakende waterkering is door de tijd ingehaald. Met respect voor de icoonwaarde en de geschiedenis krijgt de Afsluitdijk een opknapbeurt.