Dat er bijzondere verhalen achter de vernieuwing van de Afsluitdijk schuilgaan, zal je wellicht niet verbazen. Neem de historie van de steenzetters; nog zo’n twintig ambachtslieden die dat vak in Nederland uitoefenen. Maar ook achter de productie van de tegels voor het uitkijkbalkon en de trappen van het Vlietermonument schuilt een bijzonder verhaal. De experts van Koninklijke Tichelaar, het oudste keramiekbedrijf van Nederland en wereldwijd een begrip op het gebied van keramiek en glazuren, zetten hiervoor hun expertise in.

Tegels speciaal voor het Vlietermonument

Om een exacte replica te maken van de tegels voor het Vlietermonument hebben we niemand minder dan Tichelaar ingeschakeld. Zij hebben hun bijzondere receptuur en bakmethode hiervoor ingezet. Jan Kok, commercieel directeur van Koninklijke Tichelaar, geeft een inkijkje in het productieproces. Kok: “We bootsen de tegels na die gebruikt zijn bij de bouw van het Vlietermonument, ruim negentig jaar geleden. Om dat goed te doen moeten we kijken naar het oorspronkelijke productieproces en hebben we onderzoekstijd nodig. We hebben speciaal voor dit project een receptuur ontwikkeld, omdat we aan speciale eisen moeten voldoen, zoals technische eigenschappen en kleureigenschappen. En de tegels moeten natuurlijk bestand zijn tegen vorst en de ziltige omgeving op de Afsluitdijk. Een jaar lang hebben we hieraan gewerkt. Inmiddels hebben we 27 soorten tegels gebakken, zo’n 9.000 in totaal.”

Onderzoekstijd

“We beginnen met onderzoek in ons lab. We proberen heel veel uit, van temperaturen, baktijden, kleisoorten en mineralen, tot we de tegel hebben die we willen. Dan hebben we de receptuur voor de tegel en moeten we om te produceren gaan opschalen. De werkzaamheden verhuizen vervolgens van het lab naar de werkplaats. We moeten dan schakelen, omdat je van een kleine naar een grote oven gaat. Je hebt te maken met temperatuurverschillen en moet continu bijsturen in het stookproces om te komen tot hetzelfde resultaat als in het lab. Dat heeft wat tijd nodig.” vertelt Kok.

Kleuren met weinig zuurstof

De tegels moeten ook een specifieke kleur hebben. Kok legt uit hoe de gewenste kleuren tot stand komen: “We voegen oxiden en mineralen toe om de juiste kleuren te krijgen. Dudok gebruikte twee kleuren, wat typerend was voor zijn ontwerpen. We hebben tegels in een zandgele kleur, ook wel blond genoemd, en een meer paarsachtige auberginekleur. Het stookproces heeft een grote invloed op hoe de kleur uiteindelijk wordt. Dus dat luistert nauw. Voor het bakken gebruiken we een gasoven en we stoken reducerend. Dat betekent dat we met heel weinig zuurstof bakken, waardoor je een heel ander pigment krijgt dan wanneer je met zuurstof bakt. Gemiddeld bakken we de tegels tussen 24 en 48 uur in de oven boven de 1.100 graden.”

Misbaksels bestaan niet

Bij elke productie wordt rekening gehouden met een percentage dat niet het gewenste resultaat heeft. Kok: “Er kan lucht in de tegel komen of de tegel kan breken. Normaal gezien houd je rekening met zo’n 5% van de tegels die niet lukt, maar bij zo’n specifieke tegel ligt dat zo rond de 15%. Maar ik noem dat geen misbaksels. Ze zijn een onderdeel van het ontwikkelen van de kleur, glazuur en de eigenschappen van de tegels. We filteren de tegels die niet voldoen er uit tijdens het bakproces en later met een fysieke controle.”

Uitdagingen

Het namaken van oude tegels kent ook zo zijn uitdagingen. “Restaureren betekent dat we een replica maken die zo dicht mogelijk tegen de oorspronkelijke tegel moet zitten qua uiterlijk met een zelfde gevoel en beeld. Het grote verschil in het bakproces is dat ze ten tijde van de bouw van het Vlietermonument stookten op hout, turf en kolen. Nu gebruiken we gas en elektra en is de oven computergestuurd. Het is ingewikkeld om met hedendaagse technieken het origineel na te bootsen. Vroeger ontstond de kleurnuance vanzelf door het proces. Nu is alles zo afgeregeld dat alles veel stabieler is, maar je moet eigenlijk de imperfectie namaken. Met onze jarenlange ervaring, grondig onderzoek en uitproberen lukt het ons om een hoogwaardige tegel te leveren.” legt Kok uit.

Eeuwenoude ambacht, vernieuwende designs

Naast restauratie, is keramiek het expertiseveld van Koninklijke Tichelaar. Het bedrijf heeft zich in de afgelopen 350 jaar ontwikkeld tot een speler van wereldformaat op dit gebied. Toonaangevende bedrijven weten hen te vinden voor unieke creaties. “Restauratie doen we eigenlijk pas sinds een jaar of 25. We zijn steeds meer gespecialiseerd geraakt in bijzondere technieken en structuren met keramiek, waardoor architecten ook bij ons komen om een echt bijzonder design te maken. Londen is voor ons een belangrijke plaats, waar keramiek veel wordt gebruikt en ook grote architecten zitten. Zo hebben we opdrachten gerealiseerd voor Tiffany’s en Louis Vuitton, maar ook grote architectenbureaus als David Chipperfield en Norman Foster.” vertelt Kok trots. Het Vlietermonument bevindt zich dus in een mooi rijtje van projecten waar Tichelaar zijn specifieke ambacht voor inzette.

Wil je meer weten over de restauratie van het Vlietermonument? Lees meer over de restauratie van de toren.